شش‌صد سال هنر و تمدن اسلامی در معماری مزار شیخ احمد جامی تربت‌جام
تاریخ انتشار: ۹ فروردین ۱۳۹۷ | کد خبر: ۱۷۸۵۴۱۹۳
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، شهرستان تربت‌جام با قدمت ۷ هزارساله دارای آثار باستانی متعددی است که از ادوار مختلفی به یادگار مانده است. تاکنون حدود ۱۵۰ اثر در این منطقه شناسایی‌شده که اثر از آثار شناسایی‌شده در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
یکی از آثار برجسته این منطقه، مجموعه معماری تاریخی شیخ جام (مزار جام) است که دارای ۱۰ اثر تاریخی از اواخر قرن پنجم تا سده ۱۳ هجری بوده و شش‌صد سال هنر و تمدن اسلامی را در خود جای‌داده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در این مجموعه، یازده فضای معماری بر گِرد یک صحن وسیعِ مرکزی، شکل‌گرفته است. مهم‌ترین و باشکوه‌ترین فضا‌های معماری این مکان در مجاورت آرامگاه شیخ بناشده که شامل گنبد خانه، ایوان، مسجد کرمانی، گنبد سبز و سفید، مسجد عتیق، آب‌انبار و ملحقاتش است.
موزه قرآن در مسجد کرمانی
مسجد کرمانی یکی از بنا‌های این مجموعه است که چندین سال است به‌عنوان موزه قرآن مورداستفاده قرارگرفته است. این مسجد در سمت چپ ایوان قرار دارد و ظاهراً نام آن منسوب به سازنده بنا (خواجه زکی بن محمد بن مسعود کرمانی) است. زیباترین عنصر معماری این مسجد، محراب و گچ‌بری‌های نفیس آن‌که از شاهکار‌های قرن هشتم هجری است.
این موزه قرآن مسجد کرمانی، محل نگهداری و نمایش کتب خطی است که عمده این کتب، قرآن‌های نفیس و خطی‌ای است که مریدان و ارادتمندان شیخ جام اهدا کرده‌اند، هرچند که تعداد زیادی از قران‌های اهدایی به شیخ جام اکنون توسط نوادگان وی در منازل خود نگهداری می‌کنند. مهم‌ترین اثر این موزه یک جلد قرآن خطی و مطلا است که اهدایی اورنگ زیب پادشاه هندوستان است. اشیای موجود در موزه، هدایای ارادتمندان به شیخ جام بوده که قرآن‌های خطی اهدایی، فرش دستباف اهدایی نادرشاه با قدمت ۴۰۰ ساله و قطعه‌سنگی دست‌نوشته نصیرالدین محمد همایون (پادشاه هندوستان) و آفتابه و لگن منسوب به سلطان سنجر سلجوقی (سده ۶ ه. ق) است. البته در سال‌های اخیر اشیایی به آن اضافه‌شده است.
در آبان ماه ۹۵ همزمان با افتتاح کتابخانه مزار شیخ جام، سند وقف مرحوم ملک، بزرگ‌ترین واقف منطقه تربت‌جام به موزه شیخ احمد جامی اهدا شد. این سند در سال ۱۳۲۱ تنظیم‌شده که املاک مرحوم ملک در تربت‌جام که شامل چندین باغ چند هکتاری و اراضی کشاورزی را وقف کرده است و نظارت آن را بر عهده آستان قدس رضوی سپرده است که این سند را به امام‌جمعه اهل سنت مرحوم حاج قاضی جامی الاحمدی تحویل داده است که توسط مولوی شراف‌الدین جامی الاحمدی، امام‌جمعه اهل سنت تربت‌جام که فرزند امام‌جمعه فقید است، به این موزه برای بازدید گردشگران داخلی و خارجی اهدا شد.
در نماز عید فطر سال گذشته، استاد فاروق کیانی پور، چهره بین‌المللی دربازی‌های آئینی تربت‌جام، مدال و تندیس مقام اول جهانی خود را به این موزه اهدا کرد و قفسه‌ای به این مدال‌ها اختصاص یافت. قفسه دیگری به افتخارات پروفسور جامی، محقق و دانشمند تربت‌جامی اختصاص‌یافته است.
در چند سال اخیر به دلیل برگزاری همایش‌های بین‌المللی فرهنگی در این شهرستان، تعداد بسیاری از فرهنگ دوستان داخلی و خارجی از این بنای تاریخی و موزه قرآن بازدید کرده‌اند که پیش‌بینی می‌شود در سال آینده با برگزاری هزاره شیخ جام، با افزایش بازدید روبه‌رو شود. این مسئله می‌تواند باعث افزایش جذب گردشگر و درآمدزایی از صنعت گردشگری شود و ظرفیت‌های موجود می‌تواند کمک بسیاری به رونق اشتغال و صنایع‌دستی این منطقه داشته باشد.
موزه سنگ‌قبر‌های تاریخی
یکی دیگر از موزه‌های منحصربه‌فرد این مجموعه، موزه سنگ‌قبر‌های تاریخی است که این موزه در مجموعه تاریخی مزار جام واقع‌شده و تعداد ۹۴ عدد سنگ‌قبر‌هایی که دارای ارزش تاریخی هستند، دیده می‌شود. این سنگ‌قبر‌ها پس از بازپیرایی محوطه مزار جام، سنگ‌قبر‌های موجود توسط کارشناسان میراث فرهنگی، وصّالی و مرمت شد و تعداد ۹۴ عدد از این سنگ‌قبر‌ها در بهمن‌ماه سال ۱۳۶۱ در ضلع شمالی صحن حیاط و جانب راست ورودی جهت بازدید عموم به نمایش گذاشته‌شده است.
مساجد و بنا‌های مجموعه تاریخی
در این مجموعه چندین مسجد و بنای تاریخی وجود دارد که «مسجد گنبد سفید» در سال ۶۳۳ هجری قمری توسط سلطان سنجر سلجوقی در مقابل قبر شیخ احمد و در سمت راست ایوان بزرگ، مسجدی بنا کرد که بنام مسجد گنبد سفید شهرت یافت که سپس در سال ۷۰۳ هجری قمری توسط ملک غیاث‌الدین محمد کرت با اضافاتی توسعه داده شد.
«گنبد فیروزشاه»، معروف به گنبد سبز، مشرف به صحن مزار، دارای نقشه‌ای چلیپائی (صلیبی) شکل و چهار ایوانی است. این بنا به همت «جلال‌الدین فیروز شاه» در سال ۸۴۴ هجری قمری بناشده است.
از دیگر مساجد این مجموعه، «مسجد عتیق» یا همان مسجد جامع قدیم است که دارای بنای بسیار زیبا و محکمی است. کلیه دیوار‌های آن با آجر‌های عالی و گچ‌بری‌های نفیس تزئین شده است. بانی مسجد عتیق «خواجه رضی الدین احمد متولی» از فرزندان نامدار شیخ جام در سال ۷۲۰ هجری قمری است.
بنای وسیع در سمت غربی مزار به «مسجد جامع نو» مشهور است. فضای معماری آن شامل: گنبد خانه مرکزی و شبستان‌های ستون‌دار در طرفین است. در جلو نیز صحن وسیعی قرار دارد. معمار این بنا را «حاجی زین‌الدین محمد الجامع الشیرازی» معرفی می‌کنند و قدمت آن را از سال ۸۴۶ هجری قمری می‌دانند.
یکی دیگر از این بناها، «خانقاه سراچه و سراچه فریومدی» است که در ضلع شمالی گنبد خانه مزار، فضایی قرار دارد که به خانقاه سراچه و مدرسه فریومدی موسوم است. این دو بنا در حال حاضر جای خود را به صحن کوچکی داده‌اند که در طرفین آن دو ایوان و طاق‌نما‌های پیرامون قرارگرفته است. این خانقاه به همت «شهاب‌الدین اسماعیل» در حدود سال‌های ۷۰۰ ساخته‌شده است. البته همراه با سراچه، مدرسه‌ای وجود داشته که بانی آن «خواجه محمد فریومدی وزیر» بوده که در حال حاضر، مدرسه تخریب‌شده است.
«آب‌انبار» از دیگر آثار جذاب این مجموعه است که در عهد شاه‌عباس توسط «فیروز جنگ ابن حسین» از سرداران شاه‌عباس صفوی احداث شد. در دو طرف آن غرفه‌هایی برای استراحت زائران تعبیه‌شده است. کتیبه‌ای که با قلم شیوای علیرضا عباسی از خطاطان مشهور در فضای داخلی قرار دارد به احتساب حروف ابجد که آخرین بیت اشعار، تاریخ ۱۰۱۰ هجری قمری را نشان می‌دهد.
قسمت زیرزمینی این آب‌انبار تا سال گذشته به‌عنوان کتابخانه استفاده می‌شد و قسمت فوقانی با احداث کف بر روی آب‌انبار به‌عنوان دفتر تولیت مزار استفاده می‌شود که دارای شرایط ویژه‌ای است و شگفتی‌های معماری در انعکاس صدا در نقاط مختلف این مکان و همچنین انتقال اصوات از گوشه‌های بنا به یکدیگر، هر بیننده‌ای را مبهوت خود می‌کند. چنانکه اگر فردی دریکی از گوشه‌های این بنا به‌آرامی صحبت کند، فردی که در گوشه مقابل آن قرا داشته باشد، به‌راحتی صدای او را خواهد شنید که برخی از این ویژگی‌ها در بنا‌های باستانی و تاریخی اصفهان هم دیده می‌شود.
آنچه در این مجموعه از دوردست‌ها به چشم می‌آید، «ایوان مزار» است که دو مناره کوتاه بر بلندای این ایوان خودنمایی می‌کند. این ایوان توسط (شمس‌الدین مطهر بن شهاب‌الدین اسماعیل بن قطب‌الدین محمد بن شمس‌الدین مطهر بن احمد جامی) در نیمه اول قرن هشتم هجری بناشده که قبل از پایان گرفتن بنای ایوان، دار فانی را وداع گفت و ادامه کار توسط فرزندش «غیاث‌الدین بن مطهر» دنبال شد و به اتمام رسید. ارتفاع این ایوان حدود ۳۰ متر است.
بنای گنبد خانه که به (خانه قالی‌ها) معروف شده، در مقابل مقبره شیخ جام بوده که بنا به نظر باستان شناسان میراث فرهنگی، گنبد خانه قبل از ابنیه دیگر، توسط اعقاب سلطان سنجر سلجوقی در سال ۶۳۳ ه. ق. پایه‌ریزی شد و به همت غیاث‌الدین محمد بن ابوبکر کرت توسعه یافت.
در سال گذشته مقابل درب جنوبی این مجموعه، کتابخانه‌ای به مساحت ۴۳۵ مترمربع و زیربنای یک هزار ۱۵۰ مترمربع در سه‌طبقه احداث شد و کتابخانه این مجموعه که در آب‌انبار بود، به این محل منتقل شد.
مجموعه تاریخی مزار شیخ احمد جامی را می‌توان دانشگاه معماری تاریخ عنوان کرد که زنده و پویا در طول زمان حیات خودش را حفظ کرده است. متأسفانه از ظرفیت فرهنگی و تاریخ مزار شیخ‌الاسلام احمد جامی به‌عنوان خواستگاه گردشگری استفاده‌نشده است.
فرزاد رشتی
انتهای پیام
منبع: ایکنا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۷۸۵۴۱۹۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
امروز با جامی: قتل عاشق بهانه افتاده ست
زآهم آتش به خانه افتاده ست وز دل این یک زبانه افتاده ست اشکم ازخانه بس که بیرون ریخت رخنه در آستانه افتاده ست ازدو چشمت که شوخ و فتنه گرند فتنه ها در زمانه افتاده ست قصد تو آزمودن تیغ است قتل عاشق بهانه افتاده ست زان میان در کمر نشانی نیست سخنی درمیانه افتاده ست نیست آن شاخ گل که بلبل را شعله درآشیانه افتاده ست جامی از باده صبوح بماند بس که مست شبانه افتاده ست کانال عصر ایران در تلگرام بیشتر بخوانید: امروز با سعدی: دست در خون عاشقان داری امروز با جامی: حریفان باده‌ها خوردند و رفتند امروز با جامی: پدری با پسری گفت به قهر
جاده کندوان یک طرفه شد